Typy i profile osobowości – krótki przewodnik po modelach opisu

– 18.07.2024 – autor: Roman Iwasieczko –
Osobowość jest złożoną konstrukcją psychologiczną, która definiuje unikalne cechy, zachowania i myśli danej osoby. Badania nad osobowością pozwoliły na opracowanie różnych modeli i typologii, które pomagają lepiej zrozumieć ludzkie zachowania i interakcje społeczne. W tym artykule w skrócony sposób omówię najpopularniejsze typy i profile osobowości, ich charakterystyki oraz zastosowanie w różnych dziedzinach życia.

1. Model Wielkiej Piątki (Big Five)
Model Wielkiej Piątki, znany również jako OCEAN, jest jednym z najbardziej uznanych i szeroko stosowanych modeli osobowości. Składa się z pięciu głównych wymiarów:

• Otwartość na doświadczenia (Openness)
Kreatywność, ciekawość, otwartość na nowe idee i doświadczenia.
• Sumienność (Conscientiousness)
Organizacja, niezawodność, dokładność i skłonność do planowania.
• Ekstrawersja (Extraversion)
Towarzyskość, asertywność, energiczność i entuzjazm.
• Ugodowość (Agreeableness)
Współczucie, uprzejmość, altruizm i gotowość do współpracy.
• Neurotyczność (Neuroticism)
Emocjonalna niestabilność, lęk, podatność na stres i wahania nastroju.

Model Wielkiej Piątki jest używany w psychologii do analizy osobowości, a także w zarządzaniu zasobami ludzkimi do oceny kandydatów i prognozowania ich sukcesów zawodowych.

2. Typologia Myers-Briggs (MBTI)
Test MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) klasyfikuje osobowość na podstawie czterech dwubiegunowych wymiarów:

• Ekstrawersja (Extraversion) vs. introwersja (Introversion)
Skłonność do czerpania energii z interakcji społecznych vs. z wewnętrznego świata myśli.
• Intuicja (Intuition) vs. sensing (Sensing)
Skłonność do koncentrowania się na możliwościach i przyszłości vs. na faktach i teraźniejszości.
• Myślenie (Thinking) vs. odczuwanie (Feeling)
Podejmowanie decyzji na podstawie logiki i obiektywnych kryteriów vs. na podstawie wartości i subiektywnych uczuć.
• Osądzanie (Judging) vs. postrzeganie (Perceiving)
Skłonność do planowania i uporządkowanego życia vs. do elastyczności i spontaniczności.

MBTI identyfikuje 16 unikalnych typów osobowości, takich jak INTJ (Introwertyczny, Intuicyjny, Myślący, Osądzający) czy ENFP (Ekstrawertyczny, Intuicyjny, Odczuwający, Postrzegający). Test jest powszechnie stosowany w doradztwie zawodowym, rozwoju osobistym oraz budowaniu zespołów.

3. Typy osobowości według Hipokratesa
Hipokrates, starożytny grecki lekarz, zaproponował jedną z pierwszych typologii osobowości, opierając się na teorii czterech płynów ciała:

• Sangwinik – optymistyczny, towarzyski i energiczny;
• Choleryk – dominujący, pewny siebie, łatwo wpadający w złość;
• Melancholik – perfekcjonista, zorganizowany, skłonny do zamartwiania się;
• Flegmatyk – spokojny, zrównoważony, niezdecydowany.

Chociaż typologia Hipokratesa jest uważana za przestarzałą, nadal stanowi interesujący punkt odniesienia w historii badań nad osobowością.

4. Teoria interakcji społecznych Eysencka
Hans Eysenck, psycholog brytyjski, zaproponował model oparty na trzech wymiarach:

• Ekstrawersja / introwersja – podobnie jak w MBTI, odnosi się do skłonności do towarzyskiego lub samotniczego stylu życia;
• Neurotyczność – podobne do wymiaru z Wielkiej Piątki, odnosi się do emocjonalnej stabilności;
• Psychotyczność – tendencja do agresji, egocentryzmu i antyspołecznych zachowań.

Model Eysencka jest często używany w psychologii klinicznej i badaniach nad psychopatologią.

5. Model DISC
Amerykański psycholog Williama Marstona wyróżnił cztery postawy po dwie przeciwstawne sobie pary. To postawy otwarte na innych ludzi, ekstrawertyczne (Outgoing) i introwertyczne, powściagliwe (Reserved). Drugą parą są postawy zorientowane na ludzi (People Oriented) oraz na zadania (Task Oriented). W ich zakresach znajdują się cztery główne osobowości, czyli: Dominant, Influencing, Steady, Cautious, od pierwszych liter nazw osobowości wziął się właśnie model DISC. Aby skorzystać z powyższego modelu behawioralnego wystarczy podzielić pracowników na cztery grupy i dla każdej z nich dobrać właściwe czynniki motywacyjne – choć w praktyce może być to dużo bardziej złożony proces.

6. Model Insights
Model ten opiera się na dokonaniach Carla Gustawa Junga, który zauważył, że ludzkim zachowaniem mogą kierować cztery składowe: myślenie, intuicja, doświadczenie oraz emocje. Na podstawie tych czterech aktywności wyodrębnionych przez Junga, dr Taylor Hartman opracował „kolorowy” test osobowości. Do oznaczenia typów osobowości, psycholog, użył 4 rodzajów kolorów: czerwony, zielony, niebieski i żółty. Znajomość swojej mieszanki barw, a także typu osobowości np. żony/męża, czy też szefa/podwładnego podnosi jakość nawiązanych relacji. Barwna teoria przyjęła się w takich obszarach jak zarządzanie zasobami ludzkimi, czy HR. Dzieje się tak, ponieważ kolory określają typy osobowości w sposób bardziej neutralny – raczej nie mają jednoznacznych konotacji lub charakteru pejoratywnego – jak przykładowo słowa „choleryk”  lub “flegmatyk” z podziału Hipokratesa, które obecnie nabrały negatywnych skojarzeń.

Znaczenie znajomości typów osobowości
Dobre zrozumienie różnych typów i profili osobowości jest kluczowe w wielu dziedzinach, takich jak:

• Psychologia kliniczna – diagnoza i terapia zaburzeń psychicznych;
• Zarządzanie zasobami ludzkimi – rekrutacja, ocena i rozwój pracowników;
• Edukacja – dostosowanie metod nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów;
• Rozwój osobisty – rozpoznanie i rozwijanie swoich mocnych stron oraz praca nad słabościami.
• Negocjacje i sprzedaż – dostosowanie sposobu prezentacji stanowiska, języka korzyści oraz argumentacji do drugiej strony;
• Motywacja – stosowanie bodźców motywacyjnych dobranych do danego typu osobowości.

Typy i profile osobowości oferują cenny wgląd w ludzkie zachowania i interakcje. Znajomość tych teorii może prowadzić do lepszego zrozumienia siebie i innych, a także do bardziej efektywnej komunikacji i współpracy w różnych sferach życia. Zastosowanie tych modeli w praktyce może przynieść korzyści zarówno na poziomie osobistym, jak i zawodowym, przyczyniając się do bardziej harmonijnego i produktywnego życia.

autor: Roman Iwasieczko